Đền Ông Hoàng Mười: Huyền thoại và di tích lịch sử

Hằng năm, vào khoảng tháng 10 Âm lịch, người dân xứ Nghệ từ khắp mọi miền đất nước lại tụ hội về xã Hưng Thịnh, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An để tham dự Lễ hội Đền ông Hoàng Mười và chiêm bái vị thần linh thiêng, cầu mong bình an và may mắn.

Đền ông Hoàng Mười – điểm du lịch tâm linh không thể bỏ lỡ

Đền ông Hoàng Mười, tọa lạc tại xã Hưng Thịnh, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An, nằm giữa một không gian cảnh quan tuyệt đẹp với non nước hữu tình. Trước mặt đền là dòng sông Lam mềm mại tựa dải lụa xanh uốn lượn, trong khi dòng sông Cồn Mộc quanh co, uốn khúc ôm trọn lấy khu vực đền. Phía xa, sau sông Cồn Mộc, là dãy núi Dũng Quyết và Phượng Hoàng Trung Đô – nơi lưu giữ nhiều dấu tích lịch sử quý giá.

Cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng tại vùng hạ lưu sông Lam, một trong những danh thắng nổi tiếng, mang đến cho du khách cảm giác thư thái, nhẹ nhàng khi đến tham quan, chiêm bái. Bên cạnh vẻ đẹp kỳ vĩ, Đền ông Hoàng Mười còn được biết đến là nơi linh thiêng, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân qua nhiều thế hệ.

Lịch sử hình thành

Tương truyền, Đền ông Hoàng Mười được xây dựng vào thời Hậu Lê (năm 1634), là nơi thờ các vị phúc thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ của người Việt. Nhân vật chính được thờ là ông Hoàng Mười, bên cạnh các vị thần linh khác như Lê Khôi, Quận công Trịnh Trung, Song Đồng Ngọc Nữ và hệ thống các vị thánh trong đạo Mẫu Tứ phủ, đứng đầu là Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Theo truyền thuyết, ông Hoàng Mười, hay còn gọi là ông Mười Nghệ An, là con của Vua cha Bát Hải Động Đình – vị thần tiên trong cõi Đào Nguyên. Ông được lệnh Vua cha giáng trần để giúp dân, cứu đời, và giữ trọng trách trấn thủ Nghệ An về mặt tâm linh, đồng thời được ban toàn quyền khâm sai ở xứ Nghệ.

Dân gian còn lưu truyền nhiều câu chuyện về công đức của ông Hoàng Mười. Ngài được biết đến là người văn võ song toàn, có công dựng xây nền thịnh trị và giúp nhân dân vùng Nghệ An ổn định cuộc sống. Ngài đặc biệt quan tâm đến người nghèo khó và được ca ngợi là một vị tướng tài trong cuộc Khởi nghĩa Lam Sơn. Truyền thuyết kể rằng sau khi bị trọng thương, ông đã phi ngựa về quê nhà và qua đời. Kỳ lạ thay, đất tự nhiên đùn lên quanh thi hài ông, tạo thành một ngôi mộ. Nhân dân tiếc thương đã lập đền thờ ngay tại đó để tưởng niệm công lao to lớn của ngài.

Các triều đại phong kiến đã ghi nhận công lao của Quan Hoàng Mười, phong tặng cho ngài các thần hiệu cao quý như: “Khâm Sai Tiết Chế Nghệ An, Quảng Nam, Thuận Hóa Đẳng Xứ, Kiêm Thủy Bộ Chư Dinh, Bình Chương Quân Quốc Trọng Sự, Thái Úy, Vị Quốc Công”, thể hiện sự kính trọng và biết ơn đối với một vị thần linh thiêng và gần gũi trong đời sống tâm linh của người dân.

Theo tư liệu, Đền ông Hoàng Mười được xây dựng vào thời Hậu Lê (thế kỷ XVII) tại làng Xuân Am, xã Hưng Thịnh. Trải qua nhiều biến cố lịch sử, ngôi đền đã từng bị phá hủy. Đến năm 1995, đền được tái thiết với quy mô truyền thống, bao gồm các hạng mục như tam quan, tắc môn, đài trung thiên, lầu cô và lầu cậu. Khu vực chính của đền được chia thành ba tòa điện: Thượng điện, Trung điện và Hạ điện, mang đậm phong cách kiến trúc thời nhà Nguyễn. Các vật liệu xây dựng sau này chủ yếu bằng gỗ, được chạm trổ công phu với các họa tiết biểu tượng như long, lân, quy, phụng, thể hiện sự tinh xảo và tài hoa của các nghệ nhân xứ Nghệ.

Dù trải qua những thăng trầm của lịch sử và nhiều lần trùng tu, đền ông Hoàng Mười vẫn giữ được giá trị nghệ thuật kiến trúc đặc sắc, phản ánh tinh thần sáng tạo và tay nghề khéo léo của các nghệ nhân thời bấy giờ.

Hiện nay, đền còn lưu giữ nhiều tài liệu và hiện vật quý hiếm, bao gồm 21 sắc phong, bản thần tích bằng chữ Hán, cùng hệ thống tượng pháp có giá trị cả về lịch sử lẫn thẩm mỹ, góp phần làm phong phú thêm di sản văn hóa tâm linh của vùng đất Nghệ An.

Lan tỏa giá trị văn hóa phi vật thể quốc gia

Theo các cao niên trong xã, Lễ hội Đền ông Hoàng Mười đã gắn bó mật thiết với lịch sử của ngôi đền từ bao đời nay. Trước đây, lễ hội thường được tổ chức vào ngày 15/3 âm lịch hàng năm.

Tuy nhiên, từ năm 1995, sau khi đền được phục dựng, lễ hội chính thức chuyển sang tổ chức vào ngày 9 và 10/10 âm lịch hàng năm. Đây là ngày hóa của Quan Hoàng Mười, cũng là dịp Tết cơm mới (hay còn gọi là Tết Trùng thập, Tết Hạ nguyên). Ngày này mang ý nghĩa đặc biệt trong tín ngưỡng dân gian và thực hành nghi lễ hầu đồng, được coi là ngày tròn trịa, viên mãn, đem lại nhiều điều tốt đẹp. Ngày 15/3 âm lịch hiện chỉ tổ chức thắp hương và dâng lễ đơn giản.

Lễ hội Đền ông Hoàng Mười được tổ chức với các nghi lễ truyền thống đầy trang nghiêm, bao gồm:

• Lễ khai quang/mộc dục: Thanh tẩy và chuẩn bị các đồ thờ cúng.
• Lễ rước sắc: Diễu rước sắc phong và bài vị qua các địa điểm linh thiêng.
• Lễ yết cáo: Báo cáo với thần linh về việc tổ chức lễ hội.
• Lễ đại tế: Nghi thức quan trọng nhất để cầu phúc và bình an.
• Lễ tạ: Bày tỏ lòng biết ơn sau khi lễ hội kết thúc.

Những nghi lễ này không chỉ tôn vinh Quan Hoàng Mười mà còn lan tỏa giá trị văn hóa phi vật thể, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc truyền thống đặc sắc của dân tộc.