Ruộng bậc thang Mù Cang Chải: mùa vàng của di sản nông nghiệp

Tháng 10, khi những thửa ruộng bậc thang ở Mù Cang Chải (Yên Bái) ngả sang sắc vàng óng ả, cũng là lúc người dân miền núi phía Bắc bước vào mùa thu hoạch – mùa của no đủ, mùa của những lễ hội nông nghiệp đậm đà bản sắc. Ở nơi ấy, từng hạt lúa, tiếng khèn, điệu múa xoè đều là những mảnh ghép sống động của một di sản văn hóa nông nghiệp Việt Nam đang được giữ gìn giữa nhịp sống hiện đại.

Bức tranh mùa vàng giữa đại ngàn

Từ đèo Khau Phạ nhìn xuống, Mù Cang Chải tháng 10 như một tấm thảm vàng uốn lượn theo sườn núi. Hàng nghìn thửa ruộng xếp tầng lớp, chạy dài đến tận chân trời, phản chiếu ánh nắng sớm như mặt gương khổng lồ của thiên nhiên. Người H’Mông, Dao, Thái – những chủ nhân của vùng cao – đã tạo nên kỳ quan này không phải bằng máy móc, mà bằng bàn tay, bằng sự gắn bó qua bao thế hệ với đất đai và nguồn nước.

Năm 2007, danh thắng ruộng bậc thang Mù Cang Chải được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt, và đến nay, vùng đất này không chỉ là điểm hẹn của du khách, mà còn là biểu tượng của tri thức canh tác bền vững giữa thiên nhiên khắc nghiệt. Mỗi đường cong trên ruộng không chỉ để giữ nước, mà còn giữ cả văn hóa, giữ linh hồn của núi rừng Tây Bắc.

Lễ hội xuống đồng – khi mùa vụ trở thành nghi lễ

Sau mùa gặt vàng rực ấy, người dân lại chuẩn bị cho lễ hội xuống đồng – một phong tục cổ truyền được tổ chức khắp các vùng trung du, miền núi. Từ lễ hội Lồng Tồng (Tày – Nùng) ở Bắc Kạn, Tuyên Quang, đến lễ hội Xên bản Xên mường của người Thái ở Điện Biên, Sơn La – tất cả đều mang chung một ước nguyện: cầu cho mùa mới bội thu, mưa thuận gió hòa, con người và đất trời hòa hợp.

Trong tiếng trống, tiếng chiêng rộn ràng, người già dâng hạt giống cho thần Nông, thanh niên thi cày, thi cấy, còn phụ nữ biểu diễn điệu múa dân gian mô phỏng cảnh gieo trồng. Nghi lễ ấy, qua bao thế kỷ, vẫn được duy trì như một lời nhắc nhở: người Việt sống nhờ đất, và biết ơn đất.

Ngày nay, nhiều địa phương đã phục dựng lễ hội xuống đồng không chỉ như hoạt động văn hóa, mà còn như sản phẩm du lịch cộng đồng – thu hút du khách cùng trải nghiệm gieo mạ, đạp nước, giã gạo, thưởng thức rượu cần, cơm lam, cá suối nướng… Từ một lễ hội nông nghiệp, nó trở thành một hình thức du lịch trải nghiệm văn hóa sống động, giúp người thành thị hiểu hơn về nguồn cội “dĩ nông vi bản”.

Giữ hồn di sản trong nhịp sống mới

Trong bối cảnh hiện nay, khi đô thị hóa len lỏi đến từng vùng núi, những thửa ruộng bậc thang và lễ hội nông nghiệp truyền thống vẫn đứng đó như biểu tượng của sự bền bỉ và thích ứng. Người H’Mông ở Mù Cang Chải, người Thái ở Nghĩa Lộ, người Tày ở Bắc Kạn… không chỉ làm du lịch để mưu sinh, mà còn làm văn hóa – họ đang kể câu chuyện của chính mình bằng ngôn ngữ của đất đai.

Mùa thu vàng mỗi năm lại trở về, không chỉ đem đến cảnh sắc mê hoặc, mà còn nhắc ta nhớ rằng: văn hóa nông nghiệp là gốc rễ của người Việt – nơi hội tụ của lao động, tín ngưỡng và nghệ thuật.
Và có lẽ, khi một du khách đứng giữa sóng lúa Mù Cang Chải, nghe tiếng gió thổi qua từng bậc ruộng, họ không chỉ thấy vẻ đẹp của thiên nhiên, mà còn cảm nhận được hơi thở ngàn năm của nền văn minh lúa nước.

Diệu Linh