Lễ hội Gầu Tào: Mùa hội đầu năm của người Mông

Khi những bông hoa mận, hoa đào bắt đầu hé nở trên triền núi cũng là lúc người Mông rộn ràng chuẩn bị cho một lễ hội linh thiêng và rực rỡ nhất trong năm – Gầu Tào. Đây không chỉ là dịp vui xuân, mà còn là nét văn hóa tâm linh độc đáo, thể hiện tín ngưỡng, lòng biết ơn và khát vọng sống tốt đẹp của đồng bào dân tộc Mông vùng cao phía Bắc.

Gầu Tào là gì?

“Gầu Tào” trong tiếng Mông có nghĩa là “ra đồng chơi” hay “xuống đồng cầu phúc”. Lễ hội truyền thống này thường được tổ chức vào những ngày đầu xuân từ mùng 1 đến hết mùng 15 tháng Giêng âm lịch, kéo dài từ 3 đến 5 ngày, tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên.

Khởi nguồn lễ hội xuất phát từ lời hứa với thần linh. Khi một gia đình người Mông gặp khó khăn – như bệnh tật, hiếm muộn con cái hoặc làm ăn thất bát – họ thường đến cúng khấn và xin tổ chức lễ hội Gầu Tào nếu tai qua nạn khỏi. Khi điều ước thành hiện thực, gia đình sẽ đứng ra tổ chức lễ hội để tạ ơn thần linh, báo đáp trời đất và cầu chúc phúc lành cho cộng đồng.

Lễ và hội hòa quyện

Lễ hội Gầu Tào gồm hai phần chính: phần lễ (mang tính tín ngưỡng) và phần hội (mang tính cộng đồng, giải trí).

Phần lễ – Cầu phúc và tạ ơn

Lễ thường được tổ chức tại bãi đất rộng giữa núi rừng, với cây nêu cao vút là trung tâm. Chủ lễ (gia chủ) cùng thầy cúng dâng lễ vật như lợn, gà, rượu, bánh… để cảm tạ trời đất, thần linh và tổ tiên. Họ cầu mong sức khỏe, mùa màng bội thu, gia súc đầy đàn, con cái ngoan ngoãn, bản làng hòa thuận.

Cây nêu được dựng lên từ sớm, trang trí bằng giấy đỏ, tua vải nhiều màu và khắc các ký hiệu thiêng liêng. Đây là biểu tượng kết nối giữa con người và thần linh, giữa cõi trần và cõi trời.

Phần hội – Rực rỡ sắc xuân vùng cao

Sau phần lễ là phần hội tưng bừng, náo nhiệt. Đồng bào từ các bản làng gần xa đổ về trong trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu. Họ cùng nhau tham gia các hoạt động dân gian hấp dẫn như:

Thi hát đối giao duyên, thổi khèn lá, múa khèn
Ném pao, kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ
Chợ tình phiên xuân – nơi trai gái hẹn hò, tìm bạn đời
Thi khâu vá, dệt vải, thêu hoa văn truyền thống

Lễ hội Gầu Tào không chỉ là dịp để vui chơi, mà còn là nơi thể hiện tinh thần đoàn kết, lòng hiếu khách và gìn giữ bản sắc dân tộc.

Ý nghĩa văn hóa sâu sắc

Không giống những lễ hội đơn thuần, Gầu Tào gắn với tín ngưỡng thiêng liêng và đạo lý sống nhân văn của người Mông. Họ luôn tin rằng con người phải có sự gắn kết với trời đất, tổ tiên và cộng đồng. Một người khỏe mạnh, một gia đình hạnh phúc cũng là nhờ sự phù hộ của thần linh và sự chung sức của cả bản làng.

Lễ hội cũng là dịp truyền lại phong tục tập quán, tri thức dân gian, nghệ thuật dân tộc Mông cho thế hệ trẻ. Những điệu khèn, bộ váy xòe sặc sỡ, câu hát gọi bạn tình hay nét thêu hoa văn cầu kỳ… chính là di sản quý báu được trao truyền qua mỗi mùa Gầu Tào.

Bảo tồn một hồn văn hóa Việt

Ngày nay, lễ hội Gầu Tào không chỉ là sự kiện của riêng người Mông mà còn trở thành một điểm nhấn văn hóa – du lịch hấp dẫn. Nhiều địa phương như Hà Giang, Lào Cai đã phục dựng, mở rộng quy mô để thu hút du khách trong nước và quốc tế đến tìm hiểu đời sống người Mông.

Tuy nhiên, để giữ được tính linh thiêng và nguyên bản, việc tổ chức cần đi kèm với bảo tồn bản sắc văn hóa gốc, tránh thương mại hóa hay sân khấu hóa quá mức.

Lễ hội Gầu Tào – mùa hội đầu năm của người Mông – không chỉ là nơi để vui chơi, mà là không gian linh thiêng nơi người dân gửi gắm niềm tin, biết ơn và hy vọng. Trong tiếng khèn da diết, trong váy áo rực rỡ và nụ cười rạng rỡ của những người con núi rừng, ta thấy cả một nền văn hóa sống động, đầy bản sắc và giàu chất nhân văn.

Minh An