Lễ hội Katê: Bản sắc văn hóa Chăm giữa đại ngàn nắng gió

Di sản sống giữa vùng đất nắng lửa

Giữa miền Trung đầy nắng gió, nơi những đồi cát trắng trải dài và những ngọn tháp cổ rêu phong ẩn hiện trên triền đồi, lễ hội Katê hiện lên như một điểm sáng văn hóa rực rỡ của cộng đồng người Chăm. Không chỉ là lễ hội lớn nhất trong năm, Katê còn là biểu tượng tinh thần, nơi thể hiện trọn vẹn đời sống tín ngưỡng, nghệ thuật và bản sắc dân tộc Chăm đã tồn tại bền bỉ suốt nhiều thế kỷ qua.

Katê được tổ chức vào đầu tháng 7 theo lịch Chăm (thường rơi vào cuối tháng 9 hoặc đầu tháng 10 dương lịch), nhằm tưởng nhớ các vị thần linh, vua tổ Po Klaung Garai, Po Rome và những anh hùng dân tộc. Đây là dịp để cộng đồng Chăm bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt và cuộc sống an lành.

Nghi lễ thiêng liêng nơi tháp cổ

Lễ hội Katê diễn ra tại các đền tháp Chăm cổ kính như tháp Po Klaung Garai (Ninh Thuận), tháp Po Rome (Ninh Phước) hay tháp Po Nagar (Khánh Hòa), những địa điểm linh thiêng lưu giữ hồn cốt văn hóa Chăm suốt hàng trăm năm. Từ sáng sớm, hàng trăm người dân Chăm mặc trang phục truyền thống sặc sỡ đã tụ họp về tháp, mang theo lễ vật, nhạc cụ và tâm nguyện thành kính.

Phần lễ được dẫn dắt bởi các chức sắc Bàlamôn giáo như thầy cả (Ahiér), thầy Kadhar, bà bóng – những người có vai trò kết nối con người với thần linh. Các nghi lễ rước y phục thần, tắm tượng, dâng lễ vật và cầu nguyện được tiến hành trong không khí trang nghiêm. Âm thanh trầm hùng của trống Ginăng, tiếng kèn Saranai réo rắt, hòa cùng lời tụng niệm cổ xưa như đưa người tham dự bước vào không gian linh thiêng của tín ngưỡng Chăm.

Không gian hội rực rỡ và gắn kết cộng đồng

Sau phần lễ là phần hội đầy màu sắc, nơi đời sống văn hóa Chăm được tái hiện một cách sống động và chân thực. Những điệu múa truyền thống như múa đội nước, múa quạt, múa trống Ginăng được trình diễn trong tiếng nhạc rộn ràng, cùng các trò chơi dân gian, thi hát đối đáp, thi dệt thổ cẩm, làm bánh gạo truyền thống…

Đây cũng là dịp để người Chăm từ khắp nơi trở về sum họp, gặp gỡ, thắt chặt tình thân. Trong những ngôi làng Chăm, không khí lễ hội lan tỏa từ nhà ra ngõ. Mọi người cùng nhau dọn dẹp, sửa sang đền tháp, nấu nướng, may vá trang phục mới. Tình làng nghĩa xóm, sự cố kết cộng đồng và tinh thần hướng về cội nguồn được bồi đắp một cách tự nhiên qua từng hoạt động của lễ hội.

Bản sắc văn hóa dân tộc trong dòng chảy hiện đại

Lễ hội Katê không chỉ là dịp vui chơi mà còn là dịp khẳng định bản sắc văn hóa Chăm – một cộng đồng dân tộc có lịch sử lâu đời và nền văn hóa đặc sắc. Qua các nghi thức, trang phục, âm nhạc, kiến trúc đền tháp, nghệ thuật ẩm thực và truyền thống tổ chức lễ hội, người Chăm thể hiện rõ niềm tự hào và ý thức giữ gìn di sản của mình.

Trong bối cảnh hội nhập, Katê đã vượt ra khỏi phạm vi cộng đồng, trở thành lễ hội văn hóa cấp quốc gia, thu hút du khách trong và ngoài nước. Nhiều hoạt động quảng bá, trình diễn nghệ thuật, phục dựng nghi lễ được tổ chức nhằm giới thiệu rộng rãi về giá trị văn hóa Chăm. Song song đó, cộng đồng người Chăm vẫn giữ nguyên vẹn tinh thần thiêng liêng, không để lễ hội bị thương mại hóa hay đánh mất chiều sâu tâm linh.

Kết tinh giữa trời đất và con người

Lễ hội Katê là minh chứng rõ nét cho sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên, giữa tín ngưỡng bản địa và đời sống xã hội. Trong bối cảnh đại ngàn nắng gió, nơi điều kiện sống còn nhiều khắc nghiệt, lễ hội không chỉ là nơi gặp gỡ giữa thần linh và con người mà còn là điểm tựa tinh thần vững chắc, giúp người Chăm giữ gìn truyền thống và vượt qua những đổi thay của thời đại.

Katê – với tính thiêng, tính lễ và tính hội đan xen – không chỉ là ngày Tết của người Chăm mà còn là ngày tôn vinh văn hóa, di sản và bản lĩnh của một dân tộc thiểu số biết trân trọng quá khứ và hướng tới tương lai. Bằng cách gìn giữ và phát huy lễ hội này, cộng đồng Chăm đang tiếp tục viết nên câu chuyện văn hóa độc đáo giữa lòng đất Việt, khiến Katê trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh đa sắc của văn hóa dân tộc.

Khánh An