Cổng làng xứ Bắc: Dáng đứng thời gian giữa ngõ quê

Trên khắp vùng quê Bắc Bộ, nơi những con đường đất quanh co, rặng tre ngà rì rào trong gió, hình ảnh cổng làng vẫn hiện diện như một biểu tượng bền vững của làng quê Việt. Trải qua bao biến thiên, những chiếc cổng làng xứ Bắc không chỉ là ranh giới không gian, mà còn là chứng nhân của ký ức, là “dáng đứng thời gian” giữa ngõ quê.

Cổng làng – ký hiệu của quê hương

Ngày xưa, mỗi làng quê đều có một chiếc cổng – nơi đánh dấu ranh giới của cộng đồng cư dân, vừa để bảo vệ, vừa để thể hiện niềm tự hào. Cổng thường xây bằng gạch, vôi vữa, lợp ngói, đôi khi có bức đại tự ghi tên làng hay câu đối. Bước qua cổng làng, người ta như bước từ không gian rộng mở bên ngoài vào một thế giới riêng, với nhịp sống êm đềm, gắn kết của cộng đồng.

Đối với người dân quê, cổng làng không chỉ là công trình kiến trúc, mà còn là “biểu tượng nhận diện” quê hương. Mỗi khi đi xa, ký ức về mái cổng rêu phong, cánh cổng gỗ nặng trĩu lại trở thành hình ảnh để thương, để nhớ.

Chứng nhân của lịch sử và đời sống

Nhiều chiếc cổng làng ở Bắc Bộ đã tồn tại hàng trăm năm. Dưới bóng cổng ấy, bao thế hệ con em lên đường tòng quân, rồi cũng qua cánh cổng ấy trở về trong niềm vui đoàn tụ. Cổng làng cũng là nơi gắn liền với bao sự kiện của làng quê: từ hội làng, đám rước, lễ tế thần Thành Hoàng, đến những buổi đưa dâu, đón khách quý.

Không ít cổng làng mang giá trị nghệ thuật độc đáo. Cổng xây kiểu tam quan, khắc họa long, ly, quy, phượng hay ghi lại câu đối ca ngợi công đức tiền nhân. Cũng có cổng làng mộc mạc với mái ngói rêu phong, vách gạch đơn sơ, song lại lưu giữ trong mình hồn cốt của làng quê Bắc Bộ.

Dáng đứng giữa ngõ quê hôm nay

Ngày nay, trong nhịp sống hiện đại, nhiều làng quê đã mở rộng đường, xây dựng mới, khiến không ít cổng làng cổ biến mất. Nhưng ở nhiều nơi, cổng làng vẫn được gìn giữ, trùng tu như một phần hồn của quê hương.

Tại Bắc Ninh, Hà Nam, Nam Định, Hưng Yên… nhiều cổng làng cổ vẫn sừng sững, rêu phong, trở thành điểm nhấn trong không gian nông thôn. Du khách về với làng quê Bắc Bộ thường dừng lại chụp ảnh bên những cánh cổng ấy, như để ghi lại một dấu ấn của văn hóa truyền thống.

Một số địa phương còn coi cổng làng là “thương hiệu văn hóa” để phát triển du lịch. Cổng làng Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội), cổng làng Mông Phụ, hay nhiều cổng cổ ở Bắc Giang, Thái Bình… đã trở thành điểm đến hấp dẫn, đưa du khách tìm về ký ức xưa.

Giữ cổng làng – giữ hồn quê

Cổng làng không chỉ là công trình kiến trúc, mà còn là biểu tượng văn hóa – lịch sử của cả một cộng đồng. Giữ gìn cổng làng tức là giữ lại một phần ký ức quê hương, để thế hệ hôm nay và mai sau có thể nhận ra gốc rễ, bản sắc của mình.

Trong nhịp sống hối hả, dáng đứng của cổng làng nơi ngõ quê xứ Bắc vẫn trầm mặc, bền bỉ. Nó nhắc nhở con người về sự gắn bó cộng đồng, về nếp sống hiền hòa của làng Việt xưa. Và trên hết, cổng làng chính là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của truyền thống, giữa bao đổi thay của thời gian.

Diệu Linh