Bánh phu thê – món ngọt lưu dấu tình người Kinh Bắc

Giữa tiết trời tháng mười se lạnh, ở miền Kinh Bắc cổ kính, tiếng trống hội làng, câu quan họ và hương nếp thơm từ những nồi bánh phu thê lại lan tỏa trên từng nẻo đường. Thứ bánh giản dị ấy – gói trong cặp lá xanh, kết bằng sợi lạt đỏ – không chỉ là món quà quê, mà còn là biểu tượng của tình nghĩa vợ chồng, của thủy chung son sắt trong văn hóa Việt.

Hương xưa trong nếp cũ

Bánh phu thê, hay còn gọi là bánh xu xê, vốn có nguồn gốc từ vùng Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) – nơi lưu giữ nhiều phong tục cổ. Tương truyền, món bánh này được dâng tiến vua Lý Nhân Tông trong ngày cưới, để cầu chúc cho đôi lứa “trăm năm hạnh phúc”. Về sau, bánh trở thành lễ vật không thể thiếu trong mỗi đám cưới, mỗi ngày Tết của người Kinh Bắc.

Bánh được gói trong hộp vuông bằng lá dong hoặc lá chuối, tượng trưng cho đất, cho sự vững bền. Bên trong là lớp vỏ làm từ bột nếp trộn nước hoa bưởi, có độ trong dẻo như ngọc. Nhân bánh gồm đậu xanh giã nhuyễn, sợi dừa, đường kính, và chút vừng rang – vị ngọt thanh, béo nhẹ, thơm mùi quê. Khi hấp lên, bánh trong veo, nhân vàng ẩn hiện như ánh nắng sớm trong sương, vừa thanh nhã, vừa đằm thắm.

Biểu tượng của tình duyên và lễ nghĩa

Người Kinh Bắc quan niệm, bánh phu thê không chỉ là món ăn mà là ngôn ngữ của tình cảm.
Cặp bánh tượng trưng cho đôi trai gái nên duyên – “phu” là chồng, “thê” là vợ; hai chiếc bánh luôn đi cùng nhau, được buộc bằng sợi lạt đỏ như sợi tơ hồng se duyên.

Trong mâm trầu cau, lễ cưới truyền thống, cặp bánh phu thê luôn được đặt ở vị trí trang trọng. Người mẹ, người chị thường gói bánh để trao tay cô dâu, như gửi gắm lời chúc: “Dẫu mai này bão táp, tình nghĩa vẫn tròn như bánh.”
Cái dẻo dai của bột nếp tượng trưng cho sự gắn bó; nhân đậu vàng là lòng son; vỏ bánh trong suốt là niềm tin và sự chân thành trong tình yêu.

Bảo tồn vị ngọt xưa giữa đời sống mới

Ngày nay, dù những món bánh hiện đại, bánh Âu, bánh Nhật xuất hiện khắp nơi, nhưng bánh phu thê Đình Bảng vẫn giữ được chỗ đứng riêng. Nhiều gia đình trong làng vẫn làm bánh quanh năm, vừa để bán, vừa để giữ nghề tổ. Mỗi chiếc bánh là một tác phẩm thủ công tinh tế – gói bằng tay, buộc bằng sợi lạt nhuộm đỏ, hấp bằng hơi nước trên bếp than củi.

Không ít du khách đến Bắc Ninh đã tìm mua bánh phu thê như một thứ quà văn hóa, gói cả hương xưa đem về phố. Thậm chí, trong các lễ cưới hiện đại, bánh phu thê vẫn xuất hiện – đôi khi được đặt trong hộp quà sang trọng, nhưng vẫn giữ nguyên hồn cốt mộc mạc.

Ngọt trong ký ức, dẻo trong lòng người Việt

Giữa nhịp sống hối hả, mấy ai còn dừng lại để cảm nhận hương vị của chiếc bánh nếp nhỏ xinh – thứ bánh gói ghém cả triết lý sống của người Việt: trân trọng nghĩa tình, đề cao sự bền lâu, thủy chung.

Có lẽ bởi thế, khi ai đó mở cặp bánh phu thê, nghe tiếng lạt tre tách nhẹ, thấy lớp vỏ trong ngần ẩn nhân vàng, hương hoa bưởi thoang thoảng… là đã chạm vào một miền ký ức rất Việt, nơi tình yêu không cần lời, chỉ cần một chiếc bánh dẻo thơm cũng đủ gửi gắm bao điều.

Khánh An